Jednym z podstawowych instrumentów Prawa zamówień publicznych, mających za zadanie ochronę realizacji zasad postępowania, tj. reguł uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców, jest wykluczenie z postępowania. Zamawiający ma obowiązek i prawo z niego skorzystać w każdej sytuacji, w której dojdzie do przekonania, że dany wykonawca nie spełnia określonych warunków podmiotowych. Znaczenie tego mechanizmu jest na tyle istotne, że jego wykorzystanie niesie za sobą najdalej idące skutki – zamyka przed wykonawcą możliwość ubiegania się o uzyskanie zamówienia. Sprawdź, jakie obligatoryjne i fakultatywne przesłanki wykluczenia przewiduje Prawo zamówień publicznych oraz jakie działania może podjąć wykonawca, aby uniemożliwić zamawiającemu wykluczenie go z postępowania.
Istotą instytucji wykluczenia jest eliminacja wykonawcy z postępowania z uwagi na stwierdzenie przez zamawiającego braku po jego stronie pewnych cech podmiotowych. O zamówienie mogą ubiegać się wykonawcy niepodlegający wykluczeniu i spełniający warunki udziału w postępowaniu, zatem nie ma tu mowy o obowiązku spełniania przez wykonawców „warunków negatywnych” – przesłanki wykluczenia mają samoistny charakter.
Przesłanki wykluczenia reguluje art. 24 ustawy Pzp. Ich badanie stanowi jeden z elementów obowiązkowej podmiotowej weryfikacji wykonawców ubiegających się o udzielenie zamówienia publicznego. Przesłanki wykluczenia dzielą się na:
- obowiązkowe i
- fakultatywne.
Przy czym w tym drugim przypadku zamawiający może je stosować jedynie w sytuacji, gdy przewidzi to w siwz i ogłoszeniu.
Katalog przesłanek wykluczenia z postępowania jest zamknięty, a co za tym idzie, zamawiający nie może tworzyć własnych lub modyfikować wskazanych w ustawie Pzp warunków wykluczenia.
Ogólną zasadę wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego zawiera art. 24 ust. 1 pkt 12 ustawy Pzp. Zgodnie z tym przepisem istnieją trzy rodzaje podstaw do wykluczenia, a mianowicie:
1) niewykazanie spełniania warunków udziału w postępowaniu;
2) niewykazanie nieistnienia podstaw do wykluczenia;
3) brak zaproszenia do negocjacji, złożenia ofert wstępnych lub ofert.
Zgodnie z ostatnią ze wskazanych przesłanek wykluczeniu podlegają ci wykonawcy, którzy nie zakwalifikowali się do dalszego etapu w postępowaniach kilkustopniowych. Chodzi o podmioty niezaproszone do:
- złożenia oferty w przetargu ograniczonym,
- złożenia oferty wstępnej w negocjacjach z ogłoszeniem,
- dialogu – w dialogu konkurencyjnym.
Obligatoryjne przesłanki wykluczenia zostały opisane w art. 24 ust. 1 pkt 12–23 ustawy Pzp. Stanowią zamknięty katalog, tj. zbiór ten w wyczerpujący sposób określa przypadki wykluczeń. Instytucja zamawiająca musi każdorazowo poddać każdego wykonawcę weryfikacji pod względem przesłanek wskazanych w ustawie. Ich spełnienie zobowiązuje zmawiającego do wykluczenia danego wykonawcy.
