Unieważnienie umowy w sprawie zamówienia publicznego – kiedy jest możliwe?

Pewien wykonawca złożył niezgodną z treścią SWZ ofertę na sukcesywne dostawy. Zamawiający wymagał testów suchych, wykonawca zaoferował mokre. Zamawiający nie zauważył tego na etapie sprawdzania ofert i wybrał ofertę jako najkorzystniejszą. Następnie podpisano umowy i w trakcie realizacji dostaw okazało się, że towar jest inny niż pierwotnie oczekiwany w dokumentach zamówienia. Czy można unieważnić umowę?

W odniesieniu do wskazanej w pytaniu „instytucji” unieważnienia umowy w sprawie zamówienia publicznego należy mieć na uwadze, że – co do zasady – do skutku takiego nie dochodzi z własnej inicjatywy zamawiającego, o czym szerzej poniżej.

Podstawowy katalog okoliczności określających kiedy umowa podlega unieważnieniu zawiera art. 457 ust. 1 ustawy Pzp. Wyjątkowy charakter unieważnienia umowy wyklucza wykładnię rozszerzającą tego unormowania, a zwłaszcza objęcie nim sytuacji niewymienionych w ustawie Pzp (do takich – jak można założyć – należałyby okoliczności ogólnie wskazane w pytaniu).

Z kolei w art. 457 ust. 5 ustawy Pzp określono, że art. 457 ust. 1 ustawy Pzp nie wyłącza możliwości żądania unieważnienia umowy na podstawie art. 70⁵ Kodeksu cywilnego.

Możliwość żądania unieważnie­nia umowy w sprawie zamówienia publicznego zgodnie z art. 70⁵ kc jest niezależna od pod­staw i ograniczeń unieważnienia na podstawie przepisów ustawy Pzp. Wprawdzie zamawiający mogą korzystać z dyspozycji art. 70⁵ kc, ale dotyczy on nieuczciwego postępowa­nia organizatora lub uczestnika przetargu.

Zgodnie z art. 70⁵ § 1 kc (zd. pierwsze) organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Stosownie do art. 70⁵ § 2 kc uprawnienie wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowie­dział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

Zgodnie z ww. przepisami w celu unieważnienia umowy konieczne jest podjęcie stosownej inicjatywy przez uprawniony podmiot na mocy danego przepisu prawa. Jednym z takich podmiotów, stosownie do art. 459 ust. 1 ustawy Pzp, jest Prezes UZP, który może wystąpić do sądu o unieważnienie umowy, o której mowa w art. 457 ust. 1 ustawy Pzp.

Niezależnie od powyższego, zawsze przed podjęciem decyzji przez zamawiającego odnośnie do zawartej umowy powinien on w pierwszej kolejności przeanalizować postanowienia umowne oraz uwzględnić okoliczności faktyczne związane z umową.

W przedstawionych w pytaniu okolicznościach warto zatem, aby służby prawne zamawiającego dokonały dodatkowej analizy pod względem zastosowania innych  możliwości prowadzących do rozwiązania takiej umowy.

Podsumowując, unieważnienie umowy w sprawie zamówienia publicznego to proces obwarowany określonymi przesłankami prawnymi, które muszą zostać spełnione. W każdej sytuacji warto przeanalizować możliwości prawne i umowne, zanim podejmie się dalsze kroki.