WYROK
z dnia 7 lipca 2020 r.
Krajowa Izba Odwoławcza – w składzie: Przewodniczący: Piotr Kozłowski
Protokolant:
Adam Skowroński
po rozpoznaniu na rozprawie 7 lipca 2020 r. w Warsz
awie odwołania wniesionego
29 kwietnia 2020 r. do Prezesa Krajowej
Izby Odwoławczej
przez
wykonawcę: Wojskowe Zakłady Inżynieryjne S.A. z siedzibą w Dęblinie
w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego pn. Usługa – naprawa główna
transportera pływającego PTS-M (nr postępowania 18/2020)
prowadzonym przez zamawiaj
ącego: Skarb Państwa – 1. Regionalna Baza Logistyczna
w
Wałczu
orzeka:
Umarza postępowanie odwoławcze w zakresie zarzutu dotyczącego kar
umownych, który został uwzględniony przez Zamawiającego.
2. Odrzu
ca odwołanie w zakresie zarzutu dotyczącego warunku udziału
w
postępowaniu.
Uwzględnia odwołanie w pozostałym zakresie i nakazuje Zamawiającemu
określenie w opisie przedmiotu zamówienia wymagania zatrudnienia przez
wykonawcę lub podwykonawcę na podstawie umowy o pracę osób bezpośrednio
wykonujących czynności konieczne dla wykonania naprawy głównej transportera
pływającego PTS-M.
Kosztami postępowania obciąża Odwołującego i Zamawiającego po połowie:
zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 15000 zł 00 gr
(słownie: piętnaście tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez Odwołującego
tytułem wpisu od odwołania,
zasądza od Zamawiającego na rzecz Odwołującego kwotę 7500 zł 00 gr (słownie:
siedem tysięcy pięćset złotych zero groszy) – stanowiącą połowę kosztów
postępowania odwoławczego poniesionych z tytułu wpisu od odwołania.
Stosownie do art. 198a i 198b ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r.
– Prawo zamówień
publicznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1843 ze zm.) na niniejszy wyrok
– w terminie 7 dni
od
dnia jego doręczenia – przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby
Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Koszalinie.
………………………………
…………………………
U z a s a d n i e n i e
Zamawiający Skarb Państwa – 1. Regionalna Baza Logistyczna w Wałczu prowadzi
(na podstawie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r.
– Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U.
z 2019 r. poz. 1843 ze zm.) {dalej
również: „ustawa pzp”, „pzp”} w trybie przetargu
ograniczonego
postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w dziedzinie obronności
i
bezpieczeństwa na usługi pn. Usługa – naprawa główna transportera pływającego PTS-M
(nr
postępowania 18/2020).
Ogłoszenie o tym zamówieniu 2 marca 2020 r. zostało opublikowane w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej nr 2020/S_43 pod poz. 102696.
Wartość tego zamówienia przekracza kwoty określone w przepisach wydanych
na podstawie art. 11 ust. 8 ustawy pzp.
20 kwietnia 2020
r. Zamawiający przesłał drogą elektroniczną wykonawcom
uczestniczącym w postępowaniu zaproszenie do złożenia oferty oraz specyfikację istotnych
waru
nków zamówienia {dalej również: „SIWZ”, „s.i.w.z.” lub „specyfikacja”}.
29 kwietnia 2020 r.
Wojskowe Zakłady Inżynieryjne S.A. z siedzibą w Dęblinie {dalej
również: „WZI” lub „Odwołujący”} wniosły w formie pisemnej do Prezesa Krajowej Izby
Odwoławczej odwołanie (zachowując wymóg przekazania jego kopii Zamawiającemu)
od
czynności i zaniechań Zamawiającego sprecyzowanych w poniższych zarzutach.
Odwołujący zarzucił Zamawiającemu następujące naruszenia przepisów ustawy pzp
{lista zarzutów}:
1. Art. 7 ust. 1 w zw. z art. 36 ust. 1 pkt 5 pzp oraz art. 22 ust. 1a
– przez niezawarcie
w SI
WZ żadnych postanowień mówiących o warunkach udziału wykonawców
w p
ostępowaniu, a co za tym idzie, także naruszenie obowiązku określenia warunków
w
sposób proporcjonalny do przedmiotu zamówienia oraz umożliwiający ocenę
zdolności wykonawcy do należytego wykonania zamówienia.
2. Art.
29 ust. 3a pzp w zw. z art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy –
przez niesformułowanie wymogu zatrudnienia na umowę o pracę osób bezpośrednio
wykonujących remont transportera pływającego PTS-M, pomimo czasowej
powtarzalności czynności realizowanych przez te osoby, konieczności realizacji tych
czynności pod kierownictwem pracodawcy, w określonym miejscu i czasie, a także
z uwagi na szereg wym
agań, jakie osoby zatrudnione bezpośrednio przy produkcji oraz
obrocie materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu
wojskowym lub policyjnym muszą spełniać, zgodnie z powszechnie obowiązującym
prawem.
3. Art. 14 i art. 139 ust. 1 w zw.
z art. 36 ust. 1 pkt 16 w zw. z art. 483 § 1 Kodeksu
cywilnego {„kc”} oraz art. 484 § 2 kc w zw. z art. 353
kc oraz w zw. z art. 5 kc
– przez
umieszczenie w § 13 ust. 1 lit. b) projektu umowy (załącznik nr 2 do SIWZ) obowiązku
uiszczenia kary umownej za
opóźnienie, mogące powstać także z przyczyn
niezależnych od wykonawcy, w wysokości rażąco wygórowanej, nieadekwatnej
do
naruszeń i prowadzącej do bezpodstawnego wzbogacenia się Zamawiającego oraz
oderwanej od możliwości poniesienia uszczerbku majątkowego w razie zaistnienia
opóźnienia.
W związku z powyższym Odwołujący wniósł o uwzględnienie odwołania i nakazanie
Zamawiającemu {lista żądań}:
1. Wprowadzenia do
treści SIWZ warunków udziału w postępowaniu w zakresie kwalifikacji
technicznych
lub
zawodowych
wykona
wców
w
następującym
brzmieniu:
W
postępowaniu mogą wziąć udział Wykonawcy, którzy wykonali w okresie ostatnich 5
lat przed upływem terminu składania wniosków o dopuszczenie do udziału w
postępowaniu o udzielenie zamówienia, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest
krótszy – w tym okresie – należycie usługi w zakresie naprawy wojskowych pojazdów
gąsienicowych posiadających zdolność pływania, których suma odpowiada co najmniej
wartości 3 916 900,00 zł.
2. Wprowadzenia w rozdziale VI pkt 4 SIWZ postanowienia,
zgodnie z którym Zamawiający
na zasadzie art. 29 ust. 3a pzp
wymaga zatrudnienia przez wykonawcę
lub
podwykonawcę na podstawie umowy o pracę osób, które będą bezpośrednio
dopuszczone do pracy przy dokonywaniu czynności naprawy wojskowych pojazdów
gąsienicowych PTS-M oraz odpowiednio wprowadzenia również w treści SIWZ
informacji,
o których mowa w art. 36 ust. 2 pkt 8a pzp tj.: dotyczących sposobu
dokumentowania zatrudnienia ww. osób, oraz uprawnień Zamawiającego w zakresie
kontroli spełniania przez wykonawcę wymagań dotyczących zatrudnienia na podstawie
umowy o pracę.
Dokonania zmiany § 13 ust. ust. 1 lit. b) załącznika nr 2 do SIWZ – wzoru umowy,
polegającej na zastąpieniu słowa „opóźnienie” słowem „zwłoka" oraz obniżeniu
przewidzianej w tym postanowieniu k
ary umownej do 1% za każdy rozpoczęty dzień
zwłoki, tj. nadania mu następującego brzmienia: Wykonawca zapłaci Zamawiającemu
karę umowną w wysokości 1% wartości wykonanej usługi z wadami za każdy rozpoczęty
dzień zwłoki w dostarczeniu zamówionych towarów wolnych od wad w miejsce
wadliwych towarów. Wartość usługi wykonanej z opóźnieniem określa Zamawiający
stosując ceny rynkowe.
Odwołujący sprecyzował zarzuty przez podanie w szczególności następujących
okoliczności faktycznych i prawnych uzasadniających wniesienie odwołania.
{ad pkt 1
.listy zarzutów}
Odwołujący zaznaczył, że co prawda mamy do czynienia z przetargiem
ograniczonym, zaś warunki udziału w postepowaniu zostały określone w ogłoszeniu
o
zamówieniu, jednak późniejsza ich zmiana 9.03.2020 r. oraz negatywne stanowisko
Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych w Bydgoszczy (będącego jednostką nadrzędną nad
Zamawiającym) w odniesieniu do tej zmiany powoduje, że powstaje istotna wątpliwość co
do jej pr
awidłowości. Tym bardziej, że Zamawiający w SIWZ ostatecznie w ogóle tych
warunków nie określił.
Ponadto Odwołujący szczegółowo zrelacjonował historię wprowadzenia i zmiany
warunku udziału dotyczącego wiedzy i doświadczenia, z uwzględnieniem pism, które
kierował w tej sprawie do Zamawiającego oraz do Inspektoratu Wsparcia oraz informacji,
które uzyskał od nich w trybie dostępu do informacji publicznej {które zostały załączone jako
dowody do odwołania.
Odwołujący zarzucił, że ostateczna treść tego warunku – dopuszczająca wykazanie
się doświadczeniem w należytym wykonaniu naprawy wojskowych pojazdów pływających
gąsienicowych lub kołowych – narusza wyrażoną w art. 7 ust. 1 zasadę uczciwej konkurencji
oraz równego traktowania wykonawców. Ponadto złagodzenie pierwotnego warunku nie
przystaje do przedmiotu zamówienia i powoduje, że opis sposobu dokonania oceny warunku
jest sprzeczny z dyspozycją art. 22 ust. 1a pzp.
{ad pkt 2
. listy zarzutów}
Odwołujący powołał się na to, że jak wskazuje się w orzecznictwie Izby, celem art. 29
ust. 3a pzp było nałożenie na zamawiającego obowiązku oceny, czy czynności, które będą
na jego rzecz wykonywanie w ramach realizacji zamówienia publicznego, powinny być
wykonywane w ramach stosunku zatrudnienia na umowę o pracę, a które takiego charakteru
nie mają i z ich specyfiki wynika, że będą świadczone w oparciu o umowy cywilnoprawne.
Jeśli zaś na zamówienie publiczne składają się czynności, których realizacja odpowiada
stosunkowi pracy, wówczas zamawiający ma obowiązek wskazać je w opisie przedmiotu
zamówienia oraz wyegzekwować od wykonawcy, aby w ramach ich świadczenia zatrudniał
on pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy (wyrok z 26 marca 2018 r. sygn. akt KIO
Zdaniem Odwołującego istotna w tym zakresie jest każdorazowo specyfika danego
zam
ówienia, w tym przypadku jest to remont główny pojazdów PTS-M. Aby móc w ogóle
realizować tego rodzaju zamówienie, wykonawca powinien posiadać odpowiednią koncesję,
uprawniającą do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu
przedmiotem zamówienia.
Odwołujący podał, że Zamawiający dopuścił posiadanie przez wykonawców koncesji
wydanej jeszcze na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów ustawy z dnia 22
czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu
materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu
wojskowym lub policyjnym (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2037 ze zm.), jak i koncesji wydanej na
podstawie obecnie obowiązującej ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r. o wykonywaniu
działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi,
bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym
(Dz. U. poz. 1214 ze zm.).
Odwołujący wskazał, że zarówno w obecnych, jak i uprzednio obowiązujących
przepisach przewidziano szereg restryk
cyjnych obowiązków, jakie należy wykonywać
względem pracowników zatrudnionych przy produkcji oraz obrocie materiałów wybuchowych,
broni, amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (odpowiednio art.
22 poprzednie
j ustawy oraz art. 28 ustawy obecnie obowiązującej). Pracownicy ci muszą
także spełniać wiele rygorystycznych wymogów, w tym odnośnie stanu zdrowia, których
spełnianie pracodawca przy zatrudnianiu oraz w trakcie jego trwania jest obowiązany
weryfikować.
Z
godnie z art. 28 ust. 1 ustawy obecnie obowiązującej bezpośrednio do pracy przy
wytwarzaniu materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu
wojskowym lub policyjnym może być dopuszczona wyłącznie osoba, która m.in. ma pełną
zdolność do czynności prawnych, nie wykazuje zaburzeń psychicznych oraz istotnych
zaburzeń funkcjonowania psychologicznego, które stanowiłyby przeszkodę do wykonywania
lub kierowania działalnością gospodarczą w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami
wybuchowymi, b
ronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym
lub policyjnym
czy nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub
umyślne przestępstwo skarbowe (analogiczny wymóg znajdował się w art. 22 ustawy
poprzednio obowiązującej). Zgodnie z art. 30 ust. 1 przy zatrudnieniu oraz w trakcie trwania
zatrudnienia przedsiębiorca jest obowiązany weryfikować spełnianie przez pracownika
wymagań, o których mowa w art. 28 ust. 1.
Z
godnie z definicją ustawową przez wytwarzanie materiałów wybuchowych, broni,
amunicji oraz wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym rozumie się działalność
wytwórczą dotycząca materiałów wybuchowych, broni, amunicji oraz wyrobów
o
przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, ale także czynności mające na celu
przywracanie lub zmianę ich pierwotnych właściwości. Tym samym remont takiego sprzętu
jak PTS-
M mieści się w pojęciu wytwarzania wyrobu o przeznaczeniu wojskowym.
Odwołujący zwrócił uwagę, że powyższe ustawy, mówiąc o osobach zatrudnianych
przez przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą w tych szczególnych
dziedzinach konsek
wentnie posługują się pojęciem pracownika. Według Odwołującego,
z
ważywszy na kontekst wymogów stawianych osobom zatrudnianym oraz wysokie
standardy, które muszą spełniać, należy uznać, że celem ustawodawcy było bezpośrednie
odniesienie w tych przepisach do p
ojęcia pracownika w rozumieniu Kodeksu pracy.
W konsekwencji
Zamawiający oprócz wymagania posiadania koncesji w powyższym
zakresie
powinien także wymagać zatrudniania przez wykonawcę na podstawie umowy
o
pracę wszystkich osób, które bezpośrednio będą dopuszczone do pracy przy dokonywaniu
wszelkich czynności dotyczących naprawy i rewitalizacji pojazdów PTS-M. Odwołujący
dodał, że abstrahując od wymagań powyższych ustaw, osoby te będą realizować swoje
czynności w sposób, o którym mowa w art. 22 § 1 Kp, tj. na rzecz pracodawcy, pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Są to zatem czynności,
które powinny być wskazane w SIWZ jako wymagające zatrudnienia na podstawie umowy
o
pracę. Jednocześnie z uwagi na konieczność spełnienia surowych wymogów, o których
wspomniano powyżej, praca przez takiego pracownika musi być świadczona w sposób
osobisty, gdyż może on zostać dopuszczony do jej wykonywania dopiero po spełnieniu tych
wymogów, których obowiązek spełniania pozostaje aktualny przez cały czas wykonywania
tego rodzaju czynności.
Odwołujący podkreślił za Urzędem Zamówień Publicznych, że obowiązek określenia
w opisie przedmiotu zamówienia wymagań zatrudnienia na podstawie umowy o pracę jest
wyrazem woli ustawodawcy zagwarantowania przestrzegania prawa pracy przy realizacji
zamówień publicznych i zerwania z praktyką zawierania umów cywilnoprawnych w sytuacji,
gdy jest to nieuzasadnione charakterem stosunku
. Przyzwalanie na taką praktykę,
tj. uznawanie niepracowniczego statusu pracownika,
oznacza, że wykonując pracę uzyskuje
on mniej korzystny status prawny (np. ze względu brak prawa do urlopu, brak ochrony
wynagrodzenia, odpowiedzialność odszkodowawczą, niezaliczanie okresu pracy do stażu
pracy, brak prawa do od
zieży ochronnej itd.), podczas gdy zatrudniający ponosi mniejsze
koszty, uzyskując te same korzyści co z pracy pracownika zatrudnionego na podstawie
umowy o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 17 maja 2016 r. sygn. akt I PK 139/15).
Naruszać to więc może zasady uczciwej konkurencji w postępowaniu o udzielenie
zamówienia publicznego.
{ad pkt 3. listy zarzutów}
Odwołujący zrelacjonował, że zgodnie z brzmieniem § 13 ust. 1 pkt b) projektu
umowy (załącznika nr 2 do SIWZ) Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną
w
wysokości 2% wartości wykonanej usługi z wadami za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia
w dostarczeniu zamówionych towarów wolnych od wad w miejsce wadliwych towarów.
Wartość usługi wykonanej z opóźnieniem określa Zamawiający stosując ceny rynkowe.
Odwołujący podał, że jak wynika z danych historycznych, średni koszt naprawy
jednego pojazdu PTS-M
wahał się w granicach ok. 600 tys. zł brutto. Stąd dzienna wysokość
kary umownej za opóźnienie w dostarczeniu towarów wolnych od wad, w przypadku uznania,
że wadliwie została wykonana cała naprawa pojazdu PTS-M, może wynosić nawet 12 tys. zł,
a 10-
dniowe opóźnienie spowoduje naliczenie kary umownej w kwocie aż 120 tys. zł.
Odwołujący zarzucił, że zastrzeżona w powyższy sposób kara umowna za opóźnienie
w dostarczeniu towaru wolnego od wad została sformułowana w sposób jednostronny
i
nieproporcjonalny, bez zachowania równości stron stosunku zobowiązaniowego.
Odwołujący zwrócił uwagę, że sama odpowiedzialność wykonawcy została
uregulowana na zasadzie opóźnienia, a nie zwłoki. Różnica między tymi dwiema instytucjami
wynika z art. 476 K
odeksu cywilnego, zgodnie z którym dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy
nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia
świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy
opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik
odpowiedz
ialności nie ponosi. W konsekwencji w tym przypadku wykonawca będzie mógł
zostać obciążony karą umowną w wysokości nawet kilkunastu tysięcy za jeden dzień, także
w sytuacji, gdy do opóźnienia w dostarczeniu towarów wolnych od wad dojdzie z przyczyn
całkowicie od niego niezależnych.
W ocenie Odwołującego takie uregulowanie, po pierwsze, całkowicie nie przystaje
do
celu, jakiemu służyć ma zastrzeżenie kary umownej, czyli przede wszystkim naprawieniu
szkody powstałej w wyniku nienależytego wykonania zobowiązania.
Po drugie,
stanowi także ewidentne zaprzeczenie zasadzie proporcjonalności, która
powinna się przejawiać w wyważeniu interesów obu stron stosunku zobowiązaniowego
wynikającego z umowy w sprawie zamówienia publicznego. Zamawiający, uwzględniając
funkcje, jakie kary umowne mają realizować przy wykonywaniu przedsięwzięć publicznych,
powinien tak kształtować postanowienia umowne, aby odpowiednio zabezpieczyć interes
publiczny i właściwą realizację zamówienia publicznego. Jak jednak podkreśla Urząd
Zamówień Publicznych (…) powinność zamawiających do należytego zabezpieczenia
interesu publicznego nie może prowadzić do przerzucenia na wykonawców
odpowiedzialności za zdarzenia, które pozostają poza ich kontrolą, czyli na których
powstanie nie mają oni wpływu. Niedopuszczalne jest również kształtowanie wysokości kar w
sposób całkowicie dowolny, bez jakiegokolwiek racjonalnego powiązania z uszczerbkiem po
stronie zamawiającego. W tym kontekście kary umowne powinny być określone w wysokości
adekwatnej do ewentualnej szkody
– tak aby spełniały swoje funkcje, ale nie zniechęcały do
udzi
ału w zamówieniach publicznych.
W odpowiedzi
na odwołanie z 2 lipca 2020 r. Zamawiający wniósł, jak poniżej
wskazano w odniesieniu do poszczególnych zarzutów.
{ad pkt 1.
listy zarzutów}
Z
amawiający wniósł o odrzucenie w tym zakresie odwołania na podstawie art. 189
ust. 2 pkt 3 pzp
jako wniesionego po upływie terminu określonego w ustawie pzp, gdyż
Odwołujący formułując zarzut naruszenia art. 7 ust. 1 w zw. z art. 36 ust. 1 pkt 5 i art. 22 ust.
1a pzp, kwestionuje de facto warunki udz
iału w postępowaniu zamieszczone w ogłoszeniu
o
zamówieniu opublikowanym w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej 2020/S
2 marca 2020 r., których ostateczne brzmienie zostało opublikowane
w
ogłoszeniu o zmianie 13 marca 2020 r. Dodatkowo Odwołujący 9 marca 2020 r. został
poinformowany, że w związku ze zmianą ogłoszenia zmieniony zostaje również załącznik
nr
4 do wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu obejmujący wykaz dokumentów
i oświadczeń załączonych do tego wniosku.
Niezależnie od tego z ostrożności Zamawiający przedstawił również w odpowiedzi
na
odwołanie argumentację, która jego zdaniem wskazuje na niezasadność powyższych
zarzutów odwołania.
{ad pkt 2
. listy zarzutów}
Według Zamawiającego przede wszystkim Odwołujący nie określił rodzaju czynności
(obowiązek wynikający z art. 36 ust. 2 pkt 8a lit c pzp), czyli jakie konkretnie czynności winne
być realizowane przez osoby zatrudnione na umowę o pracę, co powoduje, że zarzut jest
n
iekonkretny i ogólny. Tymczasem określenie rodzaju czynności jest niezbędne, gdyż art. 29
ust.3a pzp odnosi się nie do pracowników ale właśnie rodzajów świadczeń, dla których
wykonawca nie może unikać zatrudnienia w ramach stosunku pracy (tak: wyrok Izby z 26
marca 2018 r. sygn. akt KIO 411/18).
Według Zamawiającego ogólnie sformułowany zarzut
nie pozwala na dokonanie jego weryfikacji.
Jak wynika z art. 29 ust.3a pzp z
amawiający ma obowiązek ocenić czy czynności,
które będą na jego rzecz wykonywane, powinny być wykonywane w ramach stosunku
zatrudnienia na umowę o pracę. Zamawiający stwierdził, że zastosowanie tego przepisu jest
obligatory
jne, jednakże pod warunkiem, że zamawiający jest w stanie wskazać czynności
(nie zawody) niezbędne do wykonania zamówienia, których charakter wskazuje
na
konieczność zawarcia umowy o pracę.
Zamawiający stwierdził, że nie ma możliwości wyspecyfikowania wszystkich
czynności, jakie muszą być faktycznie wykonane przy realizacji zamówienia polegającego na
naprawie głównej transportera pływającego PTS-M, a więc usługi skomplikowanej,
wymagaj
ącej specjalistycznej wiedzy technicznej. Zamawiający nie posiada szczegółowej,
jak to określił, „wręcz perfekcyjnej” wiedzy dotyczącej sposobu wykonania zamówienia, która
umożliwiałaby skuteczne zidentyfikowanie czynności składających się na realizację usługi.
Ponadto
w przypadku wykonania usług skomplikowanych i specjalistycznych, do jakich
zalicza się naprawa PTS-M, nie ma możliwości wskazania czynności powtarzalnych, które
powinny być wykonywane na podstawie umowy o pracę.
N
iezależenie od tego Zamawiający wywiódł, że obowiązek określenia w opisie
przedmiotu zamówienia wymagań zatrudnienia na podstawie umowy o pracę jest wyrazem
woli ustawodawcy zagwarantowania przestrzegania prawa pracy przy realizacji zamówień
publicznych i
zerwania z praktyką zawierania umów cywilnoprawnych w sytuacji, gdy jest
to
nieuzasadnione charakterem stosunku zatrudnienia. Ratio legis tych przepisów jest
zapobieganie tzw. umowom śmieciowym, a ich interpretacja winna następować przez
pryzmat tego celu,
który przyświecał ustawodawcy.
Zamawiający oświadczył, że dokonał oceny czynności, które będą na jego rzecz
wykonywane, charakteru umowy i towarzyszących jej okoliczności (koncesja), dochodząc
do wniosku
, że – jak to ujął – nie zachodzą tu przesłanki które leżały u podstaw tworzenia
tych przepisów (zapobieganie tzw. umowom śmieciowym). W szczególności wysoce
specjalistyczny zakres czynności, które winien wykonać wykonawca, a także szczególne
wymagania wobec pracownik
ów sprawiają, że nie ma przesłanek do obawiania się
obchodzenia przez wykonawcę zamówienia przepisów prawa pracy. W ocenie
Za
mawiającego gwarancję taką pośrednio daje właśnie fakt wysokich i szczególnych
wymagań wobec pracowników dopuszczonych do pracy przy działalności koncesjonowanej,
które zapobiegają w szczególności fluktuacji pracowników, która przy zatrudnieniu
na
podstawie umów śmieciowych jest normą.
Jednocześnie według Zamawiającego sam fakt wymagania od wykonawców
posiadania koncesji
na wykonywanie działalności gospodarczej nie obliguje go
do
narzucenia obowiązku zatrudniania pracowników na podstawie umowy o pracę, gdyż
wśród wymagań wobec osób dopuszczonych do pracy uregulowanych w art. 28 ustawy z 13
czerwca 2019 r.
(podobnie jak w poprzednio obowiązującej ustawie) nie wyszczególniono
takiego
obowiązku. Ponadto sama redakcja tego przepisu wskazuje (ustawodawca formułuje
„wymagania” wobec osób dopuszczonych do pracy), że mogą to być zarówno pracownicy
zatrudnieni na umowę o pracę, jak również inni pracownicy zatrudnieni na podstawie umów
cywilnoprawnych.
Na marginesie Zamawiający postawił tezę, że gdyby nawet intencją ustawodawcy
było zobligowanie adresatów ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r. do zatrudniania osób na
podstawie umowy o pracę, stawianie takiego wymogu ponownie przez niego byłoby zbędne.
W trzeciej kolejności Zamawiający wywiódł, że mając na uwadze cechy
charakterystyczne dla stosunku pracy, do których należą wykonywanie pracy określonego
rodzaju osobiście, w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego
podmiotu zwanego pracodawcą w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę,
za wynagrodzeniem (tak
w wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 19 czerwca 2018 r.
sygn. akt III AUa 732/17) oraz analizując charakter usługi będącej przedmiotem zamówienia,
zauw
ażyć możne, że:
ma ona charakter umowy o dzieło i zmierza do uzyskania rezultatu, którym jest
przekazanie Zamawiającemu sprawnego, objętego gwarancją PTS-M – z takim
charakterem nie koresponduje co do zasady wykonywanie czynności powtarzających
się, charakterystycznych dla umowy o pracę;
czynności wykonywane w ramach naprawy PTS-M nie są czynnościami starannego
działania charakterystycznymi dla umowy o pracę, ale zmierzają do uzyskania
konkretnego efektu, czyli rezultatu,
czynności wykonywane w ramach usługi będącej przedmiotem postępowania nie mają
charakteru ciągłego choćby z tego powodu, że wykonawcy oprócz tego zamówienia
wykonują różne inne zlecenia na rzecz innych podmiotów i może być to praca
wykonywana równolegle,
4) wykonywane
czynności nie są powtarzalne (zakres prac jest różny w zależności
od
stopnia uszkodzenia sprzętu w związku z czym czynności są nieregularne
i
indywidualnie zróżnicowane),
nie można przewidzieć, że przy wykonaniu usługi będzie zatrudniony pracownik który
ma tylko jeden zawód lub jest przysposobiony do wykonania pracy określonego rodzaju.
Zamawiający podsumował, żen nieregularność, specjalistyczny i indywidualny
charakter zleconej usługi, wymóg osiągnięcia rezultatu, brak możliwości określenia,
że wykonywana praca ma charakter powtarzający się i ciągły, a także brak przesłanek
do
uznania, że wykonujący usługę będzie zmierzał do niestosowania przepisów prawa pracy,
stanowi podstawę do ominięcia w opisie przedmiotu zamówienia wymogu, o którym mowa
w art. 29 ust.3a pzp.
{ad pkt 3. list
y zarzutów}
W związku z uwzględnieniem tego zarzutu w piśmie z 16 czerwca 2020 r. i dokonaniu
zmian SIWZ zgodnie z żądaniem odwołania, Zamawiający wniósł o umorzenie w tym
zakresie postępowania odwoławczego.
Ponieważ odwołanie nie zawierało braków formalnych, a wpis od niego został
uiszczony
– podlegało rozpoznaniu przez Izbę.
W toku czynności formalnoprawnych i sprawdzających Izba nie stwierdziła,
aby
odwołanie w całości podlegało odrzuceniu na podstawie przesłanek określonych w art.
189 ust. 2 pzp.
{r
ozpatrzenie zarzutu z pkt 1. listy zarzutów}
Natomiast Izba stwierdziła, że zasadny jest wniosek Zamawiającego o odrzucenie
odwołania w zakresie zarzutu dotyczącego warunku udziału w postępowaniu na podstawie
art. 189 ust. 1 pkt 3 pzp, z uwagi na jego podniesienie z przekroczeniem zawitego terminu,
o
którym mowa w art. 182 ust. 3 pkt 1 pzp.
Skoro niesporne było, że ostateczne brzmienie skarżonego warunku udziału zostało
ustalone 9 marca 2020 r. (o czym w tej dacie poinformowano również Odwołującego),
a pr
owadzone postępowanie jest na etapie zapraszania do złożenia ofert wykonawców,
którzy zostali do niego dopuszczeni po pozytywnym zweryfikowaniu spełnienia m.in. tego
warunku udziału, Odwołujący mógł i powinien wnieść odwołanie w terminie 10 dni od tej daty.
Z powyższych względów orzeczono, jak w pkt 2. sentencji.
{rozpatrzenie zarzutu z pkt 3. listy zarzutów}
Z art. 186 ust. 3a pzp wynika a contrario
, że nie dochodzi do umorzenia
postępowania odwoławczego, jeżeli odwołujący nie wycofał wszystkich zarzutów
nieuwzględnionych przez zamawiającego. W orzecznictwie Izby nie budzi jednak
wątpliwości, że zarzut uwzględniony przez zamawiającego nie podlega już merytorycznemu
rozpoznaniu. Stąd za prawidłowe należy uznać odzwierciedlenie w orzeczeniu kończącym
postępowanie odwoławcze w sprawie tego odwołania, że w zakresie zarzutu dotyczącego
kar umownych
, który został uwzględniony przez Zamawiającego, podlega ono umorzeniu,
jak to wskazano w pkt 1. sentencji.
Zdaniem składu orzekającego nie ma podstaw prawnych i faktycznych, aby odrębnie
rozpatrywać kwestię naruszenia art. 36 ust. 1 pkt 5 pzp, gdyż de facto w odwołaniu
wskazano na ten przepis jako element zarzutu sformułowania warunku udziału dotyczącego
zdolności technicznych niezgodnie z dyrektywami wynikającymi z art. 22 ust. 1a pzp.,
co w
konsekwencji ma również naruszać zasady wyrażone w art. 7 ust. 1 pzp.
Na marginesie Izba zauważa, że w aktualnym stanie prawnym co do zasady s.i.w.z.
również w przypadku przetargu nieograniczonego ma zawierać warunki udziału
w post
ępowaniu, gdyż z art. 37 ust. 2 pzp wynika, że specyfikacja podlega udostępnieniu
wykonawcom na stronie internetowej zamawiającego od dnia publikacji ogłoszenia
o
zamówieniu w dzienniku urzędowym Unii Europejskiej. Natomiast odmiennie jest
w
przypadku zamówień w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa, gdyż na mocy przepisu
szczególnego z art. 131ia pkt 1 pzp zasadą jest, że specyfikacja jest przekazywana wraz
z
zaproszeniem do złożenia ofert (jak w przypadku tego postępowania) lub udostępniana
na stronie in
ternetowej, ale dopiero na etapie zaproszenia do składania ofert.
{rozpatrzenie zarzutu z pkt 2. listy zarzutów}
Z uwagi na brak podstaw do odrzucenia odwołania lub umorzenia postępowania
odwoławczego w całości, sprawa w zakresie jednego zarzutu została skierowana
do
rozpoznania na rozprawie, podczas której Odwołujący i Zamawiający podtrzymali
dotychczasowe stanowiska.
Po przeprowadzeniu rozp
rawy z udziałem Stron, uwzględniając zgromadzony materiał
dowodowy, jak
również biorąc pod uwagę oświadczenia i stanowiska wyrażone ustnie
na rozprawie i
odnotowane w protokole, Izba ustaliła i zważyła, co następuje:
Z art. 179 ust. 1 pzp wynika, że odwołującemu przysługuje legitymacja do wniesienia
odwołania, gdy ma (lub miał) interes w uzyskaniu zamówienia oraz może ponieść szkodę
w
wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów ustawy.
W ocenie Izby Odwołujący wykazał, że ma interes w uzyskaniu przedmiotowego
zamówienia, gdyż jest wykonawcą dopuszczonym do udziału w postępowaniu prowadzonym
przez Zamawiającego. Odwołujący może ponieść również podnieść szkodę w związku
z zarzucanymi
Zamawiającemu naruszeniami przepisów ustawy pzp, które zmniejszają jego
szanse na uzyskanie tego zamówienia.
Zgodnie z rozdziałem III pkt 4 s.i.w.z. przedmiotem tego zamówienia jest naprawa
główna transportera pływającego PTS-M, która ma być wykonana w pełnym zakresie
opisanym w dokumentacji zakładowej opracowanej przez wykonawcę, zgodnie z warunkami
technicznymi producenta, z uwzględnieniem wymagań określonych przez Zamawiającego
w
„Wymaganiach Eksploatacyjno-Technicznych” {dalej: „WET”}, stanowiących załącznik nr 3
do SIWZ.
Naprawa główna ma zapewnić odtworzenie resursu technicznego powyższego
pojazdu do następnej naprawy głównej, zgodnie z „Katalogiem norm eksploatacji techniki
lądowej” DTU-4.22.13.1 (A), wprowadzonym decyzją nr 43/log/P4 Ministra Obrony
Nar
odowej z dnia 28 czerwca 2019 r. (1. punktor I. Wymagań ogólnych WET). W trakcie
wykonywania remontu głównego należy: 1) wyodrębnić ze sprzętu urządzenia, które ze
względu na specyfikę i znaczenie będą remontowane według oddzielnej dokumentacji;
dokonać demontażu transportera na zespoły i podzespoły i części, przeprowadzając ich
weryfikację, naprawę, regenerację lub wymianę na nowe i ponownie zamontować zgodnie
z przeznaczeniem;
3) zdjąć stare (nietrwałe, odpadające) powłoki lakiernicze i nałożyć nowe
zgodnie z technologią malowania kamuflażowego, uwzględniającego wymogi normy
obronnej NO-10-A-800
„Malowanie maskujące uzbrojenia i sprzętu wojskowego” oraz normy
NO-80-A-
200:2014 „Farby specjalne do malowania maskującego”; 4) zabezpieczyć
antykorozyjnie profile zamknięte pojazdu; 5) dokonać montażu, sprawdzenia parametrów
technicznych po naprawie, poddać naprawiony pojazd próbie drogowej i próbie pracy oraz
dokonać odbioru technicznego (ostatni punktor I. Wymagań ogólnych WET). Przy czym
proces technologiczny naprawy winien uwzględnić w szczególności: 1) wymianę wszystkich
uszczelnień, elementów gumowych i przewodów elastycznych, reflektorów, wycieraczek;
wymianę instalacji elektrycznej; 3) wymianę liny wciągarki; 4) wymianę akumulatorów
na
nowe; 5) wymianę przewodów elastycznych układu zasilania; 6) wymianę wkładów filtrów
powietrznych, paliwowych oraz olejowych; 7) odtworzenie 80% przebiegu gąsienic nowych;
8) wymianę materiałów pędnych i smarów; 9) (…), 10) naprawę łączności wewnętrznej;
przygotowanie instalacji i podłączenie dostarczonej przez Zamawiającego radiostacji;
wymianę opończy na opończę z materiału trudnopalnego; 13) przeprowadzenie
weryfikacji stanu techniczne
go poszczególnych układów, podzespołów i części i wymianę na
nowe zużyte ponad dopuszczalne granice i niekwalifikujące się do regeneracji; 14) naprawę
układu jezdnego; 15) naprawę układu napędowego; 16) naprawę osprzętu elektrycznego;
naprawę kadłuba; 18) naprawę powietrznego układu rozruchowego; 19) naprawę
urządzenia odwadniającego; 20) naprawę główną silnika lub jego wymianę na nowy; 20)
malowanie kamuflażowe wg. powyżej wskazanych norm i wzoru opracowanego przez
Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej we Wrocławiu; 20) poddanie próbie drogowej oraz
sprawdzeniu pływalności gotowego pojazdu (wyciąg z II. Wymagań szczegółowych WET).
Reasumując, Izba stwierdziła, że – zważając na zakres czynności wskazanych
w
WET Zamawiającego – wykonanie przedmiotowej usługi od względem złożoności
technologicznej
zbliżone jest do procesu wyprodukowania nowego pojazdu tego typu
i
wymaga posiadania przez wykonawcę zaplecza technicznego, szczegółowej dokumentacji
technicznej (którą WET nie są) oraz zorganizowania procesu technologicznego naprawy,
w tym zatrudn
ienia pracowników, którzy na jego rzecz i pod jego kierownictwem jako
pracodawcy oraz w miejscu i czasi
e wyznaczonym przez niego będą wykonywali czynności
składające się na ten proces.
Art. 29 ust. 3a pzp nakłada na zamawiającego obowiązek określenia w opisie
przedmiotu zamówienia na usługi lub roboty budowlane wymagania zatrudnienia przez
wykonawcę lub podwykonawcę na podstawie umowy o pracę osób wykonujących wskazane
przez zamawiającego czynności w zakresie realizacji zamówienia, jeżeli wykonanie tych
czynności polega na wykonywaniu pracy w sposób określony w art. 22 § 1 ustawy z dnia 26
czerwca 1974 r.
– Kodeks pracy.
Art. 22 § 1 Kodeksu pracy stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik
zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasi
e wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do
zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Przy czym z mocy art. 22
§ 1
Kodeksu pracy
zatrudnienie w
warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku
pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. A z art. 22 § 1
Kodeksu pracy
wynika zakaz zastępowania umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu
warunków wykonywania pracy, określonych w § 1.
Jednocześnie zgodnie z art. 36 ust. 2 pkt. 8a pzp w takim przypadku specyfikacja
istotnych warunków zamówienia powinna zawierać określenie w szczególności: a) sposobu
dokumentowania zatrudnienia osób, o których mowa w art. 29 ust. 3a, b) uprawnienia
zamawiającego w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę wymagań, o których mowa
w art. 29 ust. 3a, oraz sankcji z tytułu niespełnienia tych wymagań, c) rodzaju czynności
niezbędnych do realizacji zamówienia, których dotyczą wymagania zatrudnienia
na
podstawie umowy o pracę przez wykonawcę lub podwykonawcę osób wykonujących
czynności w trakcie realizacji zamówienia.
Z przywołanych powyżej przepisów ustawy pzp jednoznacznie wynika,
że na zamawiającym spoczywa obowiązek przeanalizowania i stwierdzenia, czy czynności
konieczne dla realizacji
przedmiotu zamówienia z punktu widzenia powyżej przywołanych
przepisów Kodeksu pracy powinny być wykonywane w ramach stosunku pracy. Innymi słowy
w ramach opisu przedmiotu zamówienia zamawiający ma obowiązek rozstrzygnąć,
czy
konkretne czynności musza być wykonywane w ramach stosunku pracy czy też mogą
być wykonane na podstawie umowy cywilnoprawnej. W razie stwierdzenia, że wykonywanie
czynności niezbędnych dla należytego wykonania przedmiotu zamówienia polega
na
świadczeniu pracy w rozumieniu art. 22 § 1 Kodeksu pracy, zamawiający nie może
odstąpić od określenia w specyfikacji co najmniej zagadnień, o których mowa w art. 36 ust. 2
pkt 8a pzp. Co istotne, zamawiający nie może odstąpić od stosowania art. 29 ust. 3a w zw.
art. 36 ust. 2 pkt 8a ustawy pzp z powołaniem się na nieposiadanie wystarczającej wiedzy co
do tego, jaki rodzaj czynności jest niezbędny dla wykonania zamówienia, które zamierza
udzielić. Stąd przygotowanie opisu przedmiotu zamówienia powinno również obejmować
przeprowadzenie analizy
w tym zakresie, jako przejawu uwzględnienia wszystkich wymagań
i okoliczności mogących mieć wpływ na sporządzenie oferty, do czego obliguje przy
sporządzaniu opisu przedmiotu zamówienia art. 29 ust. 1 pzp.
Stąd bez znaczenia dla sprawy jest usprawiedliwianie się przez Zamawiającego,
że nie jest w stanie wyspecyfikować wszystkich czynności, jakie muszą być faktycznie
wykonane w ramach naprawy głównej transportera pływającego. Zamawiający zdaje się być
pod wrażeniem stanowiska wyrażonego w opinii Urzędu Zamówień Publicznych {opubl.
https://www.uzp.gov.pl/baza-wiedzy/interpretacja-przepisow/pytania-i-odpowiedzi-dotyczace-
nowelizacji-ustawy-prawo-zamowien-publicznych-2/opinia-dotyczaca-art.-29-ust.-3a-ustawy-
pzp-uwzgledniajaca-wspolne-stanowisko-prezesa-urzedu-zamowien-publicznych-oraz-gener
alnego-inspektora-danych-osobowych-z-dnia-28-kwietnia-2017-r.}:
Odnajdując czynności
mające charakter czynności z Kodeksu pracy, zamawiający będzie zobowiązany
do
wyspecyfikowania wszystkich tych czynności. Niezgodne z treścią art. 29 ust. 3a ustawy
Pzp byłoby wskazanie tylko niektórych czynności, choćby miały znaczenie doniosłe dla
zamawiającego i pominięcie innych mających np. znaczenie drugorzędne. Niedopuszczalne
będzie zarówno scedowanie tego obowiązku na wykonawcę, np. w formie zapisu, że jeśli
wykonawca ujawni po swojej stronie czynności o takim charakterze zobowiązany będzie
zawrzeć z pracownikami je wykonującymi umowy o pracę, jak też nadmiernie ogólne ich
wskazanie, np. w formie zapisu, że zamawiający wymaga zatrudnienia na podstawie umowy
o pracę wszystkich osób wykonujących czynności o takim charakterze podczas realizacji etc.
Umknęło jednak uwadze Zamawiającego, że de facto wg tej opinii dopuszczalne jest
generalne określenie tych czynności np. jako czynności wykonywane przez personel
sprzątający (czynności sprzątania), czy ochroniarzy (czynności świadczenia usług ochrony).
W konsekwencji Zamawiający, który sporządził WET stanowiący spis czynności
technologicznie koniecznych dla naprawy głównej transportera pływającego PTS-M,
powinien być w stanie odpowiednio zidentyfikować i nazwać generalne kategorie czynności
pracowniczych, choćby w sposób opisowy.
Natomiast w
rozstrzyganej sprawie Zamawiający bezpodstawnie uznał, że zamiast
tego znaczenie ma dokonana przez niego ocena charakteru prawnego umowy w sprawie
tego zamówienia publicznego jako umowy rezultatu, co miałoby kłócić się z zatrudnieniem
przez wykonawcę osób na podstawie umowy o pracę, która ma charakter umowy starannego
działania. Tymczasem okolicznością notoryjną jest to, że szeroko rozumiane (wg definicji
z
art. 2 pkt 2 pzp) umowy dostawy i umowy o roboty budowalne mają zawsze charakter
umowy rezultatu, a szeroko rozumiane (wg definicji z ar
t. 2 pkt 10 pzp) umowy o usługi
w
przeważającej mierze też mają taki charakter, co nie przeszkadza w żaden sposób temu,
aby czynności konieczne dla osiągnięcia tego rezultatu były wykonywane przez osoby
pozostające w stosunku pracy z wykonawcą lub podwykonawcą.
Zamawiający nie może również zwolnić się z obowiązku stosowania art. 29 ust. 3a
w
zw. art. 36 ust. 2 pkt 8a ustawy pzp z tego powodu, że w jego ocenie dzięki szczególnym
wymaganiom wynikającym z przepisów o koncesjonowaniu działalności gospodarczej mało
prawdopo
dobne jest, aby do wykonywania czynności związanych z remontem pojazdu
wojskowego doszło do zawierania tzw. umów śmieciowych czyli umów cywilnoprawnych
zamiast umów o pracę. Jak sam zauważył Zamawiający, przepisy te nie stanowią podstawy
prawne
j dla zatrudniania osób wykonujących takie czynności i stanowią co najwyżej
okoliczności towarzyszące, a nie rozstrzygające dla obowiązku, który wynika z przepisów
ustawy pzp w zw. z przepisami Kodeksu pracy.
Mając powyższe na uwadze, Izba stwierdziła, że naruszenie przez Zamawiającego
art. 29 ust. 3a w zw. z art. 36 ust. 2 pkt 8a ust. 3 ustawy pzp może mieć istotny wpływ
na
wynik prowadzonego przez niego postępowania o udzielenie zamówienia, wobec czego –
działając na podstawie art. 192 ust. 1, 2 i ust. 3 pkt 1 ustawy pzp – orzekła, jak w pkt 3.
sentencji.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono stosownie do jego wyniku
na
podstawie art. 192 ust. 9 i 10 ustawy pzp w zw. z § 3 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady
Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. w sprawie wysokości i sposobu pobierania wpisu
od
odwołania oraz rodzajów kosztów w postępowaniu odwoławczym i sposobu ich
rozliczania (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 972)
– obciążając po równo Odwołującego
i
Zamawiającego kosztami tego postępowania, na które złożył się uiszczony wpis. Skoro
spośród dwóch zarzutów odwołania (które pozostały po uwzględnieniu przez Zamawiającego
jednego zarzutu)
potwierdził się jeden, a drugi podlegał odrzuceniu można przyjąć, że każda
strona wygr
ała i przegrała spór w połowie.